I. Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) MGN Limited κατά Ηνωμένου Βασιλείου κάνει ένα ακόμη βήμα στην οριοθέτηση του δικαιώματος ιδιωτικής ζωής των δημοσίων προσώπων. Όπως στην von Hannover κατά Γερμανίας, έτσι και στην παρούσα απόφαση το ΕΔΔΑ αποφάνθηκε επί του ζητήματος της σύγκρουσης μεταξύ του δικαιώματος ελεύθερης έκφρασης και της πληροφόρησης και του δικαιώματος προστασίας της ιδιωτικής ζωής και διαπιστώνει ότι η δημοσιοποίηση πληροφοριών σχετικά με την ιδιωτική ζωή του γνωστού φωτομοντέλου Ναόμι Κάμπελ που ξεφεύγουν από τα όρια της δημοσιογραφικής ευχέρειας παραβιάζει το δικαίωμα προστασίας της ιδιωτικής ζωής του άρ. 8 της ΕΣΔΑ. Στα ζητήματα που προκύπτουν από την απόφαση αυτή θα αναφερθούμε στη συνέχεια.
II.1. Κατ’αρχήν, θα πρέπει να υπομνησθεί ότι τα δημόσια πρόσωπα, σε αντίθεση με τον κοινό πολίτη, πρέπει να εκτίθενται – σε σημαντικό βαθμό – στις δημοσιογραφικές αποκαλύψεις, την κριτική, τη σάτιρα, ακόμα και όταν είναι καυστική. Σύμφωνα με το ΕΔΔΑ, «τα όρια ανεκτής κριτικής είναι ευρύτερα όσον αφορά έναν πολιτικό από ό,τι ένα ιδιώτη: σε αντίθεση με τον δεύτερο, ο πρώτος αναπόφευκτα και οικειοθελώς, θέτει τον εαυτό του σε στενή παρακολούθηση κάθε λέξης και πράξης του από τους δημοσιογράφους και το κοινό και άρα πρέπει να δείξει μεγαλύτερη ανοχή». Βεβαίως, αυτό δεν σημαίνει ότι τα δημόσια πρόσωπα δεν διαθέτουν έναν έστω στενά οριοθετημένο πυρήνα ιδιωτικής ζωής, καθήκον δε της νομολογίας είναι να οριοθετήσει τον πυρήνα αυτόν.
2. Κρίσιμο είναι να διακριβωθεί πρωτίστως πότε ένα πρόσωπο εμπίπτει στην κατηγορία των δημοσίων προσώπων, για τα οποία γίνεται δεκτό ότι το μέτρο προστασίας της ιδιωτικής ζωής τους είναι περιορισμένο. Ως δημόσια πρόσωπα νοούνται όσοι κατέχουν μια ιδιαίτερη θέση στην κοινωνία, όποιος έχει ισχύ και επιρροή στα κοινωνικά δρώμενα. Έτσι, ως τέτοια θεωρούνται τα πρόσωπα, στα οποία έχει αποδοθεί δημόσια εξουσία, αλλά και τα επονομαζόμενα πρόσωπα απόλυτης επικαιρότητας, ήτοι τα πρόσωπα που κατέχουν μια ιδιαίτερη θέση στην κοινωνία, όπως είναι οι πολιτικοί, οι καλλιτέχνες, οι αθλητές κλπ. Για τα πρόσωπα αυτά λέγεται ότι συνειδητά βρίσκονται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος ή αποδέχονται ένα τέτοιο ενδεχόμενο και παράλληλα, το κοινωνικό σύνολο ενδιαφέρεται διακαώς να πληροφορηθεί λεπτομέρειες της ιδιωτικής τους ζωής. Σχετικά λέγεται ότι «όσο υψηλότερη θέση κατέχουν στο δημόσιο βίο τα πρόσωπα της απόλυτης επικαιρότητας, τόσο πιο περιορισμένη είναι η σφαίρα του απορρήτου τους, τόσο περισσότερο είναι υποχρεωμένα να ανέχονται προσβολές της ιδιωτικής τους ζωής». Επίσης, τα δημόσια πρόσωπα έχουν πρόσβαση στα ΜΜΕ και μπορούν να αποκρούσουν τις αναλήθειες και τις δυσφημιστικές αναφορές σε αυτά ευκολότερα από τους ιδιώτες.
III. 1. Το ΕΔΔΑ χάραξε σαφείς κατευθύνσεις όσον αφορά την προστασία της ιδιωτικότητας των προσώπων της απόλυτης επικαιρότητας, με την κρίση του στην von Hannover κατά Γερμανίας της 24.6.2004. Το Δικαστήριο έκρινε ότι αποφασιστικό κριτήριο για την οριοθέτηση του δικαιώματος προστασίας της ιδιωτικής ζωής κατά τη σύγκρουσή του με την ελευθερία του τύπου δεν μπορεί να είναι αν ένα πρόσωπο βρίσκεται σε ένα απόμερο μέρος, έξω από τα βλέμματα του κοινού, όπου απολαύει πλήρους προστασίας του ιδιωτικού του βίου. Σύμφωνα με το ΕΔΔΑ, ένα αποφασιστικό κριτήριο είναι η συμβολή των δημοσιευόμενων άρθρων και φωτογραφιών σε μια συζήτηση γενικού ενδιαφέροντος, όπως κρίθηκε στην υπόθεση Plon κατά Γαλλίας.
2. Στην προκειμένη περίπτωση όπου ο σκοπός της δημοσίευσης ήταν να ικανοποιηθεί η περιέργεια του αναγνωστικού κοινού σχετικά με τις λεπτομέρειες της ιδιωτικής ζωής του εικονιζόμενου προσώπου που δεν ασκεί δημόσια καθήκοντα, δεν μπορούσε να θεωρηθεί ότι συνεισφέρει σε οποιοδήποτε διάλογο γενικού κοινωνικού ενδιαφέροντος, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι το πρόσωπο είναι δημόσια γνωστό και ανεξάρτητα από το αν οι χώροι που λαμβάνονται οι φωτογραφίες είναι απόμεροι ή όχι, καθώς και σε δημόσιους χώρους υπάρχει δικαιολογημένη προσδοκία προστασίας του ιδιωτικού βίου, όπως δέχθηκε το ΕΔΔΑ και σε άλλη απόφασή του . Επίσης, το Δικαστήριο εξέφρασε επιφυλάξεις για το αν μπορούσε να θεωρηθεί ως πρόσωπο της «απόλυτης επικαιρότητας» ένα πρόσωπο που δεν ασκεί επίσημα καθήκοντα, όπως ήταν στην προκειμένη περίπτωση η Καρολίνα του Μονακό και η οποία συγκεντρώνει το ενδιαφέρον του κόσμου μόνο και μόνο επειδή είναι μέλος βασιλικής οικογένειας.
Συνακόλουθα, το Δικαστήριο έκρινε ότι παραβιάσθηκε η αρχή της δίκαιης εξισορρόπησης των αντιμαχόμενων συμφερόντων και δέχθηκε ότι υπάρχει παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ.
IV.1. Παρόμοιοι προβληματισμοί απασχόλησαν το ΕΔΔΑ στην απόφαση της 18.1.2011 στην υπόθεση MGN Limited κατά Η.Β., η οποία αφορούσε τη δημοσιοποίηση πληροφοριών από τη βρετανική εφημερίδα Daily Mirror για την ιδιωτική ζωή του φωτομοντέλου Ναόμι Κάμπελ και συγκεκριμένα, σχετικά με τη συμμετοχή της σε πρόγραμμα απεξάρτησης από τα ναρκωτικά. Το ζήτημα που τέθηκε ήταν εάν η κρίση του Ανώτατου Δικαστηρίου του Ην. Βασιλείου για την παραβίαση της εμπιστευτικότητας σε βάρος της προσφεύγουσας παραβίαζε το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης (άρ. 10 ΕΣΔΑ).
2. To Δικαστήριο έκανε αναφορά στη νομολογία του στην Von Hannover, όπου έγινε δεκτό ως κρίσιμο στοιχείο το κριτήριο του αν η δημοσιοποίηση προσωπικών πληροφοριών σχετικά με ένα δημόσιο πρόσωπο συμβάλλει σε έναν δημόσιο διάλογο για ένα θέμα γενικότερου ενδιαφέροντος, οπότε η ελευθερία της έκφρασης πρέπει να ερμηνεύεται στενότερα. Με βάση το κριτήριο αυτό, δέχθηκε ότι η προηγούμενη άρνηση της Ν. Κάμπελ περί χρήσεως ναρκωτικών, μπορούσαν να δημοσιευθούν πληροφορίες σχετικά με την εξάρτηση από τα ναρκωτικά και το γεγονός ότι ήταν υπό θεραπεία. Ωστόσο, έκρινε ότι οι πρόσθετες πληροφορίες, όπως είναι το ότι παρακολουθούσε το πρόγραμμα απεξάρτησης στους Α.Ν., λεπτομέρειες για τη φύση της θεραπείας της και κρυφά ληφθείσες φωτογραφίες έξω από τις συναντήσεις των Α.Ν. δεν ήταν απαραίτητο να δημοσιευθούν για τη διασφάλιση της αξιοπιστίας των αναφερόμενων στην εφημερίδα γεγονότων. Και επιπλέον, δεν υπήρχε κάποια υπερέχουσα ανάγκη του κοινού να έχει αυτό το πρόσθετο υλικό, καθ’ όσον το δημόσιο ενδιαφέρον ικανοποιήθηκε με τη δημοσίευση των κύριων γεγονότων περί της εξάρτησης και της θεραπείας.
3. Αντιθέτως, όπως έκρινε το Δικαστήριο, οι πρόσθετες αυτές πληροφορίες είχαν αυστηρά προσωπικό χαρακτήρα και η δημοσιοποίηση τους μπορούσε να λειτουργήσει ανασχετικά στην ανάρρωση της Κάμπελ και να της προκαλέσει στεναχώρια. Η δημοσίευση φωτογραφιών, όπως οι επίδικες, που είχαν ληφθεί κρυφά με χρήση τηλεφακού έξω από το κέντρο απεξάρτησης ήταν πρόσφορες να προκαλέσουν άσχημα συναισθήματα σε κάθε έναν που θα βρισκόταν στην ίδια θέση. Κατά τούτο, κρίθηκε ότι η δημοσίευση του πρόσθετου αυτού υλικού ξεφεύγει από τα όρια της δημοσιογραφικής ευχέρειας και συνιστά παραβίαση του δικαιώματος στην προστασία της ιδιωτικής ζωής (άρ. 8 ΕΣΔΑ).
4. Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι κατά την οριοθέτηση του πυρήνα της ιδιωτικότητας των δημόσιων προσώπων πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η αποστολή του Τύπου, ο οποίος δεν πρέπει να υπερβαίνει τα όρια που αφορούν την προστασία της υπόληψης των άλλων και της παροχής αξιόπιστων και αληθών πληροφοριών, σύμφωνα με τη δημοσιογραφική δεοντολογία, αλλά είναι απαραίτητο να μεταδίδει πληροφορίες και ιδέες για θέματα δημόσιου ενδιαφέροντος. Η στάθμιση δε του δημοσίου συμφέροντος για τη δημοσίευση φωτογραφιών και άρθρων από τον τύπο και της ανάγκης προστασίας της ιδιωτικής ζωής πρέπει να γίνεται από τα εθνικά δικαστήρια, στα οποία αναγνωρίζεται ένα ευρύ πλαίσιο διακριτικής ευχέρειας. Ένα πρόσφορο, δε, κριτήριο για την άρση της σύγκρουσης μεταξύ των δύο αυτών δικαιωμάτων είναι το αν η δημοσίευση αυτή συμβάλλει σε έναν δημόσιο διάλογο για ένα γενικότερο θέμα και δεν συνεπάγεται μόνο την ικανοποίηση της περιέργειας του αναγνωστικού κοινού. Κατά την άποψή, μας και στις δύο αποφάσεις του ΕΔΔΑ, στις οποίες έγινε παραπάνω λόγος (Von Hannover και MGN Limited), το Δικαστήριο οδηγήθηκε σε ορθή κρίση κάνοντας χρήση του κριτηρίου αυτού.
Ιωάννης Ιγγλεζάκης
Επικ. Καθηγητής Τμ. Νομικής ΑΠΘ,
Δικηγόρος Θεσσαλονίκης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου