Σύνδεσμοι στο Διαδίκτυο: Ζητήματα ευθύνης

Εισήγηση στο Νομικό συνέδριο: Ηλεκτρονικό Έγκλημα -Προσωπικά Δεδομένα – Ηλεκτρονικό Εμπόριο (20-21/2/2011)



Ιωάννης Δ. Ιγγλεζάκης,
Δικηγόρος,
Επικ. Καθηγητής Νομικής ΑΠΘ



Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Οι σύνδεσμοι υπερκειμένου ή απλώς σύνδεσμοι είναι από τα βασικά συνεκτικά στοιχεία του Διαδικτύου και, πιο συγκεκριμένα, του Παγκόσμιου Ιστού (World Wide Web) . Το Διαδίκτυο είναι ένα δίκτυο διασυνδεδεμένων πληροφοριών και, βεβαίως, οι σύνδεσμοι αποτελούν τα σημεία διεπαφής που συνδέουν τις πληροφορίες αυτές. Συγκεκριμένα, οι σύνδεσμοι παραπέμπουν σε αρχεία που βρίσκονται στην ίδια ή σε άλλες ιστοσελίδες, στις οποίες μεταφέρεται ο χρήστης του Διαδικτύου με την ενεργοποίηση του συνδέσμου. Ο τελευταίος, με τη βοήθεια των συνδέσμων, αποκτά εύκολα ταχεία πρόσβαση από μια σελίδα του Internet, σε πληροφορίες ή εφαρμογές, oι οποίες βρίσκονται στον ίδιο ή σε άλλους ιστοχώρους και οι οποίες αφορούν σχετικά θέματα. Σημαντικό είναι ότι δεν χρειάζεται κανείς να πληκτρολογήσει μια ηλεκτρονική διεύθυνση ή να ξεκινήσει μια νέα αναζήτηση για να μεταβεί στην ιστοσελίδα, στην οποία γίνεται η παραπομπή, αλλά αρκεί να επιλέξει τον σύνδεσμο αυτό (κάνοντας κλικ με το ποντίκι).
Ειδικότερα, η παραπομπή από μια σελίδα σε άλλη λαμβάνει χώρα με την ενεργοποίηση ενός συνδέσμου που μπορεί να είναι μια υπογραμμισμένη και χρωματισμένη λέξη ή ένα εικονίδιο. Με την ενεργοποίηση του συνδέσμου, επιλέγεται αυτομάτως η ηλεκτρονική διεύθυνση της παραπεμπόμενης ιστοσελίδας, η οποία και εμφανίζεται στην οθόνη του υπολογιστή. Οι σύνδεσμοι μπορεί να βρίσκονται σε ιστοσελίδες ιδιωτών ή επιχειρήσεων, σε διαδικτυακές πύλες (portals), ήτοι σε ιστοσελίδες που λειτουργούν ως κατάλογοι περιεχομένων του Διαδικτύου, καθώς και να εμφανίζονται ως αποτελέσματα στις μηχανές αναζήτησης (search engines).
Το πλεονέκτημα των συνδέσμων είναι: από τη μια πλευρά, ότι λειτουργούν όπως οι υποσημειώσεις, περιέχουν δηλ. πληροφορίες στις οποίες ο χρήστης αποκτά πρόσβαση δίχως να διακόπτεται η ροή της παρουσίασης των πληροφοριών• και από την άλλη, ότι με τη χρήση τους εξοικονομείται αποθηκευτικός χώρος, καθ’ όσον τα αρχεία αποθηκεύονται στον διακομιστή Διαδικτύου (Internet Server) του κατόχου της ιστοσελίδας στην οποία οδηγεί ο σύνδεσμος και όχι στον διακομιστή Διαδικτύου που περιέχει τον σύνδεσμο .
Παρά τα θετικά που εμφανίζει, όμως, η χρήση της τεχνικής διασύνδεσης των ιστοσελίδων μέσω συνδέσμων, η παραπομπή σε διαφορετικές τοποθεσίες του Παγκόσμιου Ιστού δημιουργεί προβλήματα, καθώς προσβάλλει δικαιώματα πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας , ενώ δύναται να θεμελιώνει και ποινική ευθύνη. Προτού υπεισέλθουμε στα σχετικά ζητήματα χρήσιμο είναι να γίνει αναφορά στα είδη συνδέσμων, καθώς η ευθύνη για τους συνδέσμους διαφοροποιείται ανάλογα με τον εκάστοτε τύπο συνδέσμου.


ΙΙ. ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΣΥΝΔΕΣΜΩΝ

1. Απλοί σύνδεσμοι
Με τους απλούς συνδέσμους πραγματοποιείται η παραπομπή σε δεδομένα που είναι διαθέσιμα στο Διαδίκτυο, στην ίδια ή σε διαφορετική τοποθεσία (web site), σύμφωνα με όσα προαναφέρθηκαν στην εισαγωγή. Όταν ο σύνδεσμος παραπέμπει σε μια ιστοσελίδα στον ίδιο ιστοχώρο, τότε πρόκειται για έναν εσωτερικό σύνδεσμο, ενώ όταν παραπέμπει σε μια ιστοσελίδα μιας άλλης τοποθεσίας του Διαδικτύου, τότε πρόκειται για έναν εξωτερικό σύνδεσμο. Στην πρώτη περίπτωση είναι πάντοτε εμφανής η διεύθυνση URL του παροχέα διαδικτυακού περιεχομένου (Internet content provider) και η εικόνα του ιστοχώρου παραμένει η ίδια, ενώ στη δεύτερη, η οποία είναι πιο προβληματική, ο χρήστης μεταφέρεται σε μια άλλη τοποθεσία .

2 Απώτεροι σύνδεσμοι (Deep Links)
Η παραπομπή στην αρχική σελίδα ενός άλλου ιστοχώρου λαμβάνει χώρα με έναν επιφανειακό σύνδεσμο (Surface Link). Από τον τελευταίο διαφέρουν οι απώτεροι σύνδεσμοι (Deep Links) , ήτοι οι σύνδεσμοι που συνδέουν ιστοσελίδες διαφορετικών παροχέων διαδικτυακού περιεχομένου και δεν παραπέμπουν στην αρχική σελίδα (homepage), αλλά σε ιστοσελίδες ιεραρχικά κατώτερες (σε βάθος, εξ ου και ο χαρακτηρισμός «deep links») . Βεβαίως, όπως στην περίπτωση των απλών συνδέσμων, η διεύθυνση της παραπεμπόμενης ιστοσελίδας εμφανίζεται στο γραμμή διευθύνσεων του προγράμματος (browser). Χαρακτηριστικό αυτής της κατηγορίας συνδέσμων είναι η παράκαμψη της αρχικής ιστοσελίδας, η οποία μπορεί να έχει ως συνέπεια την «υφαρπαγή» των δεδομένων της παραπεμπόμενης ιστοσελίδας, όταν ο παραπέμπων δεν διευκρινίζει ότι η παραπομπή γίνεται σε τοποθεσία άλλου παροχέα διαδικτυακού περιεχομένου .

3 Ενσωματωμένοι σύνδεσμοι (Inline Links)
Οι ενσωματωμένοι σύνδεσμοι (που αναφέρονται και ως σύνδεσμοι γραφικών – IMG-Links) χρησιμεύουν στην εισαγωγή δεδομένων (γραφικών ή κειμένου) από μια άλλη τοποθεσία στην ιστοσελίδα που περιέχει τον σύνδεσμο αυτόν, δίχως να γίνεται παραπομπή στην σελίδα που αφορά ο σύνδεσμος .

4 Πλαίσια (frames)
Ως πλαίσια (frames) αναφέρονται οι σύνδεσμοι μιας ιδιαίτερης κατηγορίας, στην οποία το περιεχόμενο των ιστοσελίδων, στις οποίες γίνεται παραπομπή, παρουσιάζεται μέσα στην ίδια την ιστοσελίδα που περιέχει τον σύνδεσμο και, πιο συγκεκριμένα, μέσα σε ένα πλαίσιο. Σε αυτήν την περίπτωση ο χρήστης δεν εγκαταλείπει την ιστοσελίδα που περιέχει το σύνδεσμο, ενώ δεν εμφανίζεται η διεύθυνση της παραπεμπόμενης σελίδας στο λογισμικό browser (στη γραμμή διευθύνσεων), με συνέπεια να δημιουργείται κίνδυνος παραπλάνησης των χρηστών αναφορικά με την ταυτότητα του δημιουργού του περιεχομένου της ιστοσελίδας .

ΙΙΙ. ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥΣ
Θα ήταν ασφαλώς αδύνατο να φαντασθούμε το Διαδίκτυο να λειτουργεί δίχως τους συνδέσμους που επιτρέπουν τη μετάβαση του χρήστη στις πληροφορίες που φιλοξενούνται σε αυτό. Ωστόσο, η παραγωγή και διάδοση διαδικτυακού περιεχομένου είναι πολυδάπανη διαδικασία και εύλογα οι παροχείς πληροφοριών Διαδικτύου ενδιαφέρονται να προστατεύσουν το εν λόγω περιεχόμενο από την ιδιοποίησή του ακόμα και όταν αυτή λαμβάνει χώρα μέσω της παραπομπής με συνδέσμους. Επιπλέον, η παραπομπή σε παράνομο περιεχόμενο μπορεί να συνεπάγεται ποινική ευθύνη του παραπέμποντος.
Τα νομικά ζητήματα που τίθενται συνεπώς είναι δύο: α) εάν και σε ποιο βαθμό ευθύνεται ο δημιουργός συνδέσμου για τις πληροφορίες που δημοσιεύονται στο διαδικτυακό τόπο στον οποίο παραπέμπει και β) αν η δημιουργία συνδέσμου δύναται να προσβάλλει δικαιώματα τρίτων. Τα ζητήματα αυτά θα εξετασθούν στη συνέχεια

1. Ευθύνη για τη δημιουργία συνδέσμων
Κρίσιμο είναι καταρχήν το ερώτημα αν η απαλλαγή από την ευθύνη που προβλέπεται στο π.δ. 131/2003 που αποτελεί την προσαρμογή στην οδηγία 2000/31 για το ηλεκτρονικό εμπόριο εφαρμόζεται αναλογικά και στην περίπτωση των συνδέσμων. Στη βιβλιογραφία υποστηρίζεται μια ποικιλία απόψεων , ωστόσο, γεγονός είναι ότι από την ερμηνεία της κοινοτικής οδηγίας 2000/31, όπου στο άρθρο 21 § 2 αναφέρεται ότι θα επανεξετασθεί αν υπάρχει ανάγκη να ρυθμιστεί η ευθύνη των παροχέων συνδέσμων και μέσω εντοπισμού πληροφοριών, προκύπτει ότι το υφιστάμενο νομοθετικό κενό είναι γνήσιο και δεν μπορεί συνεπώς να καλυφθεί με αναλογία. Εξάλλου, η δημιουργία συνδέσμων δεν εμπίπτει στο πραγματικό των σχετικών διατάξεων, στο οποίο γίνεται λόγος για μετάδοση και αποθήκευση πληροφορίας.
Συνακόλουθα, ο δημιουργός συνδέσμων δύναται να εναχθεί προς άρση και παράλειψη της προσβολής, με βάση τις διατάξεις του αθέμιτου ανταγωνισμού (ν. 146/1914). Προϋπόθεση για αυτό είναι η δημιουργία συνδέσμου να συνιστά πράξη τελούμενη με σκοπό ανταγωνισμού, δηλ. θα πρέπει να υφίσταται θετική ενέργεια ή παράλειψη φυσικού ή νομικού προσώπου που διενεργείται στις συναλλαγές με σκοπό ανταγωνισμού, με την πρόθεση δηλ. της ενίσχυσης του ιδίου ή ξένου ανταγωνισμού και την επιδίωξη του επηρεασμού της απόφασης κατάρτισης συναλλαγών.
Γενικά, σύμφωνα με τη νομολογία του γερμανικού Ακυρωτικού, από την παραπομπή και μόνο από μια ιστοσελίδα σε μια άλλη μέσω ενός συνδέσμου δεν θεμελιώνεται αιτιώδης συνάφεια με παράνομη πράξη. Και τούτο, διότι όπως έκρινε το Δικαστήριο στην υπόθεση Paperboy, ένας σύνδεσμος δεν διαφέρει από την αναφορά μιας διεύθυνσης σε έναν τηλεφωνικό κατάλογο και η λειτουργία του είναι να καθιστά δυνατή την εύρεση μιας σελίδας στο Διαδίκτυο (BGH απόφαση της 17.7.2003 – I ZR 259/00 – Paperboy).
Σε άλλη απόφασή του (Schöner Wetten), το ίδιο δικαστήριο δέχθηκε ότι για να θεμελιωθεί ευθύνη του δημιουργού συνδέσμου για άρση και παράλειψη της προσβολής θα πρέπει αυτός να έχει παραβιάσει την υποχρέωση ελέγχου του συνδέσμου ή να έχει ειδοποιηθεί σχετικά με την προσβολή και να έχει αδιαφορήσει. Στην περίπτωση που εξέτασε το δικαστήριο, κρίθηκε ότι με την προσθήκη συνδέσμου σε μια ιστοσελίδα που παρέπεμπε σε αλλοδαπή ιστοσελίδα με παράνομα τυχερά παίγνια δεν υπήρχε παραβίαση της υποχρέωσης ελέγχου λόγω του ότι ήταν ασαφές το νομικό καθεστώς που διείπε τη λειτουργία της παραπεμπόμενης επιχείρησης.
Ευθύνη δύναται να προκύψει στην περίπτωση όπου είναι προφανές ότι η ιστοσελίδα στην οποία γίνεται παραπομπή περιέχει παράνομο περιεχόμενο. Από τη νομολογία των γερμανικών δικαστηρίων μπορούμε να αντλήσουμε χρήσιμα συμπεράσματα για τα περιστατικά που θεμελιώνουν ευθύνη. Έτσι, κρίθηκε ότι ο παροχέας Διαδικτύου που έχει εισαγάγει σύνδεσμο που παραπέμπει σε μια ιστοσελίδα με τυχερά παίγνια, συμπεριλαμβάνοντας τη διεύθυνσή της σε έναν διαδικτυακό κατάλογο, η οποία παραβιάζει προφανώς το νόμο, ευθύνεται με βάση τις διατάξεις του αθέμιτου ανταγωνισμού. Αντίστοιχα, κρίθηκε ότι θεμελιώνεται ευθύνη του παροχέα υπηρεσίας διακράτησης ονόματος χώρου (domain parking), όπου τα διακρατημένα ονόματα χώρου χρησιμοποιούνταν για την παρεμβολή διαφημίσεων παράνομων τυχερών παιγνίων. Ακόμα, ο διαχειριστής της ιστοσελίδας heise.de κρίθηκε ως υπεύθυνος για έναν σύνδεσμο που παρέπεμπε σε ένα προϊόν για την παραβίαση αποτελεσματικών τεχνικών μέτρων.
Ευθύνη για το παράνομο περιεχόμενο μιας ιστοσελίδας στην οποία παραπέμπει ένας σύνδεσμος θεμελιώνεται ιδίως, όταν πέρα από τον σύνδεσμο, γίνεται αναφορά στην ιστοσελίδα στην οποία γίνεται παραπομπή με υποστηρικτικές δηλώσεις, όπως π.χ., όταν γίνεται αναφορά του τύπου «διαβάστε την πραγματική αλήθεια» σχετικά με έναν σύνδεσμο που οδηγεί σε μια ιστοσελίδα με ρατσιστικό περιεχόμενο κοκ.

2. H νομιμότητα της δημιουργίας συνδέσμου
Για την κρίση επί του ζητήματος της νομιμότητας εισαγωγής συνδέσμου σε μια ιστοσελίδα που παραπέμπει σε άλλο δικτυακό τόπο θα πρέπει να διακρίνουμε μεταξύ των διαφορετικών τύπων συνδέσμων.
Καταρχήν για τους απλούς συνδέσμους δεν υφίσταται καμία αμφιβολία ότι η παραπομπή στην αρχική ιστοσελίδα ενός ιστοχώρου δεν συνιστά αθέμιτη ανταγωνιστική πράξη, καθ’ ότι κάθε ένας που παρέχει πληροφορίες στο Διαδίκτυο πρέπει να αναμένει ότι οι πληροφορίες που παρουσιάζει στο Διαδίκτυο θα γίνονται αντικείμενο παραπομπής από άλλους παροχείς πληροφοριών, έτσι ώστε να καθίσταται δυνατή η ανεμπόδιστη ροή πληροφοριών και η ομαλή περιήγηση του χρήση του Διαδικτύου. Με βάση τα δεδομένα αυτά, υποστηρίζεται ότι η είσοδος στο Διαδίκτυο συνεπάγεται τη σιωπηρή συναίνεση στη δημιουργία απλών συνδέσμων.
Ζητήματα εγείρουν οι απώτεροι σύνδεσμοι (deep links). Σύμφωνα με την άποψη που κρατούσε παλαιότερα, η παραδοχή της σιωπηρής συναίνεσης στη δημιουργία των εν λόγω συνδέσμων δεν ήταν έγκυρη, διότι με την παραπομπή σε μια ιεραρχικά κατώτερη σελίδα – και όχι στην αρχική σελίδα ενός ιστοχώρου – ο κάτοχος της ιστοσελίδας χάνει έσοδα από τη διαφήμιση . Το ζήτημα έλυσε οριστικά, ωστόσο, η απόφαση του γερμανικού Ακυρωτικού δικαστηρίου στην υπόθεση Paperboy , με την οποία έγινε δεκτό ότι η εισαγωγή ενός απώτερου συνδέσμου δεν παραβιάζει το δικαίωμα της αναπαραγωγής ούτε και το δικαίωμα της ψηφιακής διάδοσης του έργου. Στη συγκεκριμένη υπόθεση, η ενάγουσα επιχείρηση, η οποία ήταν ιδιοκτήτρια δύο γερμανικών εφημερίδων άσκησε αγωγή κατά μιας ιστοσελίδας αναζήτησης ειδήσεων που λειτουργεί στη διεύθυνση www.paperboy.de παρέχοντας στους χρήστες επίκαιρα νέα σχετικά με τις προτιμήσεις τους με τη μορφή απώτερων συνδέσμων που παραπέμπουν στις ηλεκτρονικές εκδόσεις εφημερίδων και άλλων πηγών, συνοδευόμενης από τον τίτλο της κάθε είδησης. Η ενάγουσα ισχυρίσθηκε ότι με την παρουσίαση κατ’ αυτόν τον τρόπο των πληροφοριών από την εναγόμενη παραβιάζονταν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας και το δικαίωμα της στη βάση δεδομένων.
Το Δικαστήριο συντάχθηκε με την ευρέως δεκτή άποψη ότι η δημιουργία συνδέσμου δεν συνεπάγεται τεχνικά την αναπαραγωγή ενός προστατευόμενου έργου και ότι ένας σύνδεσμος αποτελεί μια ηλεκτρονική παραπομπή από ένα αρχείο σε ένα άλλο αρχείο στο Διαδίκτυο και αναπαραγωγή πραγματοποιείται μόνο εφόσον ο χρήστης ενεργοποιήσει τον σύνδεσμο και φορτωθεί η παραπεμπόμενη σελίδα στον υπολογιστή του. Συνακόλουθα έκρινε το δικαστήριο την ευθύνη της εναγόμενης προς άρση και παράλειψη της προσβολής και δέχθηκε ότι με τους συνδέσμους δεν δημιουργείται ζήτημα προσβολής πνευματικών δικαιωμάτων του παραπεμπόμενου, όταν ένα προστατευόμενο έργο έχει καταστεί δημόσια προσβάσιμο στο Διαδίκτυο και δεν υπάρχουν τεχνικά μέσα που να προστατεύουν την είσοδο στο διαδικτυακό τόπο που το φιλοξενεί. Υπό αυτή την έννοια, ένας σύνδεσμος διευκολύνει την πρόσβαση στις πληροφορίες που δημοσιεύονται στο Διαδίκτυο και δεν προσβάλλει τα δικαιώματα του δικαιούχου, με συνέπεια να παρέλκει η εξέταση του ζητήματος αν υφίσταται σιωπηρή συναίνεση του τελευταίου. Περαιτέρω, το Ακυρωτικό δικαστήριο δέχθηκε ότι δεν προσβάλλεται το δικαίωμα δημόσιας παρουσίασης και το δικαίωμα ψηφιακής διάδοσης του έργου και τούτο, διότι με έναν σύνδεσμο ένα έργο δεν καθίσταται προσιτό στο κοινό ούτε μεταδίδεται σε τρίτους.
Αντίθετα, στην περίπτωση των ενσωματωμένων συνδέσμων και πλαισίων, γίνεται δεκτό ότι η παραπομπή προστατευόμενων έργων συνιστά παραβίαση των δικαιωμάτων του δημιουργού ή δικαιούχου, όταν δεν υφίσταται ρητή συναίνεση στην πρακτική αυτή. Η ενσωμάτωση στοιχείων από μια ιστοσελίδα σε μία άλλη θεωρείται κατά μία άποψη με άμεση αναπαραγωγή από τον δημιουργό της παραπομπής , ενώ κατ’ άλλη, ορθότερη άποψη, τεχνικά δεν έχουμε να κάνουμε με αναπαραγωγή του έργου, αλλά λόγω του ότι ο χρήστης προσλαμβάνει τις πληροφορίες από τον ιστοχώρο του δημιουργού της παραπομπής και σχηματίζει την εσφαλμένη πεποίθηση ότι το υλικό προέρχεται από αυτόν, θα πρέπει να θεωρηθεί ότι πρόκειται εν προκειμένω για αναπαραγωγή που εμπίπτει στο δικαίωμα του δημιουργού κατ’ άρθρο 3 § 1 περ. α΄ ν. 2121/1993 .

IV. Επίμετρο

Το ζήτημα της νομικής αντιμετώπισης των συνδέσμων έχει απασχολήσει έντονα την αλλοδαπή θεωρία και τη νομολογία που φαίνεται να καταλήγουν πλέον σε οριστικά πορίσματα. Γεγονός είναι ότι οι φορείς παροχής υπηρεσιών που δραστηριοποιούνται στο Διαδίκτυο οφείλουν να είναι προσεκτικοί, ώστε να μην θεωρηθούν ότι υπέχουν ευθύνη για τους συνδέσμους που εισαγάγουν στον ιστοχώρο τους.